De puzzel Kirgizië

Hoi allemaal!

Bij deze ons eerste teken van leven vanuit Bisjkek, Kirgizië. Sorry dat jullie nog niet eerder van ons gehoord hebben en bij deze ook alvast excuses voor eventueel onbeantwoorde e-mails en Facebookberichtjes: helaas hebben we in Kirgizië weinig tot geen toegang tot internet. De komende twee maanden zal het dus vooral bij deze (vooraf thuis getypte) blogs blijven en een sporadisch email- of Facebookberichtje…

Maar goed: Kirgizië. Onze eerste dagen hier zijn erg goed en leuk verlopen, hoewel we ook regelmatig verbaasd hebben gestaan over het land, de mensen en de cultuur. De titel van deze blog zegt het al: het land Kirgizië doet ons nog het meeste denken aan een puzzel. En dan natuurlijk geen gewone puzzel, maar zo eentje waar je met het hele gezin vijf dagen mee bezig bent, omdat ieder stukje toch weer anders behoort te liggen dan je in eerste instantie dacht.

Misschien goed om eerst met onze eigen ‘puzzel’ te beginnen: zoals de meesten van jullie misschien al gehoord hadden, wisten wij op het moment dat we het vliegtuig instapten nog niet waar we nu precies terecht zouden komen, wie ons op zou halen van het vliegveld, waar we zouden overnachten, wanneer we les zouden moeten geven e.d. De enige boodschap die wij meekregen uit de mailtjes van onze contactpersoon bij MK International (het taalinstituut) was ‘Don’t worry’. En hoewel het ergens natuurlijk ook wel fijn was geweest om het wel te weten, hebben we ons ook geen zorgen gemaakt. Terecht, blijkt nu.

Na afscheid genomen te hebben van het speciale afscheidscomité op Schiphol, verliep onze vlucht vanaf Amsterdam voorspoedig. Aangekomen in Moskou werden de verhalen die wij over dit vliegveld gehoord hadden, bevestigd. Moskou zou namelijk een vreemd en onaangenaam vliegveld zijn. Ondanks het feit dat we gedurende onze nacht op Moskou de muziek van Caro Emerald en Clouseau voorbij hoorden komen, zijn we het helemaal met deze conclusie eens. Aangekomen op Moskou liepen we door naar de ‘transfer’ hal: een grote, witte, maar vooral ontzettend lege hal, waar behalve één dametje achter een balie in de hoek, helemaal niemand te bekennen was. Doorlopend naar de security bleek alles dicht te zijn, waardoor we gedwongen werden terug te lopen en ons tot het dametje in de hoek te richten. Nog geen woord gezegd hebbend keek ze ons aan met een mysterieuze glimlach ‘So, you are going to Bishkek, no?’ (terwijl er tientallen nachtvluchten op het bord stonden). Enigszins verbaasd knikten wij ‘yes’. ‘Please sit down, we will be with you in ten minutes’. Eenmaal door de security kwamen we meer rare dingen tegen: Moskou Airport bleek helemaal leeg, op hier en daar een chagrijnige toiletjuffrouw na, de koffie kost 9 dollar per beker (wat uiteraard een koffieloze nacht betekende voor ons, gierige Hollanders)), de see-buy-fly shops staan vol met de mooiste en duurste producten, maar eten is bijna nergens te krijgen (extra dank aan Els dus voor de lekkere proviand ;)) in tegenstelling tot de vele winkels met een breed assortiment aan wodka en sigaretten, en natuurlijk mag er op het hele vliegveld gewoon gerookt worden, maar is het niet mogelijk om ergens geld te wisselen. Toch vielen de zeven uren wachten op Moskou (van 02.00 uur – 09.00 uur) ons best mee, en hebben we ons wel vermaakt met filmpjes op onze laptop en, naarmate 09.00 uur dichterbij kwam, Kirgiziërs spotten.

Op de vlucht van Moskou naar Kirgizië waren we, samen met een Italiaan, de enige buitenlanders. Landend tussen de bergen, meren en naar wat leek, droge stukken grond, kwamen we tussen de militaire toestellen aan op Manas International Aiport, het vliegveld van Bisjkek, maar tegelijkertijd ook de grote Amerikaanse legerbasis in Kirgizië.

Opgewacht door de head teacher en de eigenaar van het instituut, deden we de eerste indrukken op van de omgeving van Bisjkek, terwijl zij ons naar ons onderkomen brachten: een kamer in het appartement van een vriendelijk Russisch meisje dat medicijnen studeert. Een heerlijk ruime kamer, een gedeelde keuken en een heuse westerse badkamer & wc! En die geur van oma’s dode katten, de drie cactussen in onze vensterbank waar we (Wendela!) al meerdere keren vol in gegrepen hebben bij het openen van de gordijnen, het vooroorlogse Russische meubilair en de keukenkastjes gevuld met ondefinieerbare medicijnen, die nemen we dan wel voor lief ;).

Het appartement ligt op zo’n 30-40 minuten lopen van het taalinstituut (afhankelijk van het tempo dat je aanneemt, Nederlands of Kirgizisch ;)), en op zo’n 10-15 minuten van de binnenstad.

Maar goed, de Kirgizische puzzel. Onze eerste indruk van de voorstelling waartoe deze puzzel zal leiden: Bisjkek als een relaxte, parkachtige stad, dunbevolkt, vrij arm, met brede wegen en veel verkeer (Kirigzië schijnt een van de hoogste auto-per-inwoner ratio ter wereld te hebben) en vriendelijke doch afstandelijke mensen. Waar Bisjkek vrij welvarend is, is men op het platteland erg arm. Waar men in Bisjkek voornamelijk Russisch spreekt, beheerst men op het platteland eigenlijk alleen de Kirgizische taal. Waar Bisjkek vlak is en de straten erg rechttoe, rechtaan zijn, wordt de rest van het land gekenmerkt door bergen en meren.
Hoewel dit misschien een vrij duidelijk beeld lijkt te zijn, is het dat totaal niet. Een paar puzzelstukjes die wij tot nu toe gevonden hebben:

‘Mate van welvaart’: het gedeelte van de puzzel dat het meest onduidelijk voor ons is tot nu toe, is de mate van welvaart in het land. De gebouwen in Bisjkek zien er oud en slecht onderhouden uit. De wegen zijn breed, maar vertonen veel gaten in het beton en de reclameborden en uithangborden van de diverse eettentjes zijn verschoten door het vele zonlicht. Er zijn een aantal grote supermarkten te vinden in Bisjkek en heel wat kleinere supermarktjes, maar mensen lijken deze alleen te bezoeken voor een paar kleine boodschapjes, in plaats van de volle karren die wij in Nederland kennen, doordat de prijzen in deze supermarkten extravagant hoog zijn. Dit alles zou doen vermoeden dat de mensen in Bisjkek het over het geheel genomen niet erg breed hebben. Het tegendeel lijkt echter waar. Zo vallen wij bijvoorbeeld op in Bisjkek, niet qua uiterlijk (zij denken dat we tot de vele Russen in Bisjkek behoren), maar qua kleding. Wij zijn, geloof het of niet, namelijk ouderwets, armoedig en eenvoudig gekleed ten opzichte van de gemiddelde inwoner van Bisjkek. Waar de Russische dames in de categorie hip schoolmeisje tot overjarige paaldanseres lijken te vallen (geblondeerd haar, te korte en strakke rokken, veel make-up en permanentjes vol haarlak), zijn de Kirgizische dames erg mooi en modieus gekleed, van zakenvrouw tot voetbalvrouw. De meeste Kirgizische kinderen lopen rond in een chique schooluniform, niet bestaande uit de Engels pantalon & pullover, maar uit een heus pak, inclusief gepoetste schoenen, gestreken overhemd en strikje (maar dan voor een zevenjarige zeg maar ;), hoewel de hele stad ook weer vol speeltuinen staat en kinderen dus kennelijk ook gewoon ‘kind’ mogen zijn). Ook hebben veel mensen een iPpad of andere moderne telefoon, laptop of op zijn minst mp3-speler bij zich. Beetje jammer voor ons aangezien wij onze garderobe afgestemd hadden op vrijwilligerswerk in een minder rijk en Islamitisch land en wij daarom, voor zowel onze studenten als voor onszelf, niet te ‘netjes’, ‘rijk’ en ‘bloot’ gekleed wilden gaan, zijn de rollen dus omgedraaid: in verhouding tot de gemiddelde inwoner van Bisjkek, zien wij er namelijk uit als arme sloebers! Toch is dit uiteraard niet het hele beeld: langs de wegen zitten, vaak oudere, vrouwen van het platteland groenten en fruit te verkopen. Deze dames zijn vaak gekleed in de traditionele Kirgizische kledij, dragen een soort van hoofddoek en komen duidelijk uit een minder welvarende situatie, wat aansluit bij het beeld dat wij kregen van Kirgizië gedurende onze trip van het vliegveld naar Bisjkek: armoedig, droog en vervallen.

Naast het puzzelstuk ‘welvaart’, mist ook het puzzelstuk ‘prijzen’ nog in z’n geheel. De prijzen in Bisjkek lopen namelijk op een vreemde manier uiteen. Hoewel het natuurlijk logisch is dat datgene wat schaars is maar waar wel vraag naar is, duurder is, lijkt dat principe hier niet helemaal op te gaan. Zo is de huur van onze kamer ongeveer 90 € per maand met zijn tweeën (erg goedkoop), kost een Coca Cola in een iets beter restaurant zo’n € 0,50 en kun je voor € 2,00 tot € 2,50 pp best leuk lunchen in een gezellig tentje. De prijs van een fles Coca Cola in de supermarkt is ook ongeveer € 0,50 cent. Een banaan daarentegen, kost ook zo’n € 0,50. Oftewel: iets minder dan 200 bananen zijn gelijk aan onze maandelijkse huur. In principe is dit logisch, aangezien zowel fruit als groente geïmporteerd moet worden en hierdoor belachelijk duur zijn (in een land dat voor 94% uit bergen bestaat kun je immers weinig verbouwen). Een kilo paprika’s, aubergines, of andere groenten dan kool en uien, kost dan ook al gauw € 8,- per kilo, terwijl de kwaliteit schrikbarend slecht is. Het vraag-aanbod principe lijkt echter niet op te gaan voor wat betreft kleding e.d. Afgelopen weekend zijn we in TsUM geweest, de shoppingmall midden in de stad. Van de buitenkant vervallen, van de binnenkant een shopping walhalla voor de gemiddelde Kirgiziër…althans dat lijkt zo. Voor een paar simpele Schoenenreus-ballerina’s leg je namelijk al gauw zo’n 30 tot 40 euro neer, ofwel: de helft van onze huur (daarbij bedenkend dat de huur voor de lokale bevolking vaak minder zal zijn en zij vaak eenvoudiger zullen wonen). Een truitje, bloes of spijkerbroek? Gauw tegen de € 50,-! En dit, terwijl een busritje bijvoorbeeld maar zo’n 8 som ofwel 12 cent kost! Ook zijn alle merken Westerse make-up, beautyproducten, elektronica e.d. gewoon verkrijgbaar, maar dan tegen Westerse prijzen of duurder. In principe zou hier hetzelfde gaande kunnen zijn als in de supermarkt: kijken, kijken, maar niet kopen…het daar zijn, leidt misschien al tot een bepaalde status. MAAR: op straat (en we hebben inmiddels toch al best veel van Bisjkek gezien) zijn ook geen goedkopere winkels of markten te vinden. Waar kopen al die jonge, hip geklede Kirgiziërs dan hun kleding? Of kunnen ze zich die dure kleding (en ze hebben ook zeker niet maar één outfit) veroorloven? Al helemaal als je bedenkt dat het gemiddelde maandsalaris zo’n 6000 som (= 100 €) blijkt te zijn? En zelfs als de Kirgiziërs in de stad meer verdienen: is het voor de Kirgiziërs zelf niet vreemd dat ze dan meer uitgeven aan een nieuwe outfit, dan aan hun huur? Voor ons is dit tot nu toe echt een raadsel: ook onze collega’s op het taalinstituut komen namelijk iedere dag in de hipste outfits naar het werk (en ook iedere keer een andere!), terwijl hun salaris vast wel bovengemiddeld zal zijn, maar waarschijnlijk ook niet ontzettend hoog is. Ook zien we op straat de mooiste en duurste auto’s rijden, terwijl het stadsbeeld verder dus uit vervallen en verkleurde gebouwen bestaat…

‘Eten’ vormt het volgende puzzelstuk: gezond eten, ofwel fruit en groente e.d., zijn ontzettend duur in Bisjkek. De enige producten die betaalbaarder zijn, zijn vlees, deegwaren en chocola, ijs e.d. Er zit dus weinig variatie in het eten en het is bovendien erg koolhydraatrijk en vet. En toch is iedereen erg dun, ziet men er gezond uit en kom je zelden of niet iemand met een buik of een forsere lichaamsbouw tegen. Voor ons wordt het eten dan ook de grootste uitdaging: de boterhammen met zweetkaas of Nutella, het beetje fruit dat we gekocht hebben en de omeletten e.d. komen ons nu al de neus uit ;). Al dat vlees is voor Marius nog wel oké, maar Wendela’s culturele nieuwsgierigheid houdt toch echt op bij ondefinieerbare stukken schapenvlees e.d. ;). Ook staan 160 koppen koffie gelijk aan onze huur (en is dus erg duur), dus dat wordt nog afkicken… ;).

‘Modern versus Traditioneel’ is het volgende puzzelstuk: in Kirgizië leven zo’n 80 etnische minderheden, bestaande uit verschillende stammen, veel Russen, maar ook Oezbeken en mensen uit de andere buurlanden van Kirgizië. Al deze minderheden lijken vrij goed samen te kunnen leven en zien er allemaal even welvarend en modern uit (hoewel we tot nu toe meer arme Russen dan arme Kirgiziërs hebben kunnen ontdekken…wellicht een gevolg van de Sovjet-overheersing in de zin dat de Kirgiziërs elkaar een voorkeursbehandeling geven, of dat de ‘armere’ Russen het zich niet konden veroorloven om terug te keren naar de rijkere gedeeltes van Rusland?), maar toch lijken ze dat niet te zijn in gedachtengoed. In de klassen/van onze collega’s hebben we tot nu toe wisselende cijfers gehoord, maar gemiddeld genomen is de leeftijd waarop een Kirgizische vrouw trouwt volgens deze studenten en collega’s rond de 25, waarbij zij tegen de dertig hun eerste kind krijgen. Volgens de VN is Kirigizië echter het land in Centraal Azië met de meeste minderjarige bruiden (jonger dan 18) die nu een leeftijd tussen de 20 en 24 bereikt hebben: ongeveer 21%. Ook komt er een (voor ons niet eerder bekende) vorm van gedwongen huwelijken voor: het kidnappen van bruiden. De aanstaande bruidegom ziet een vrouw die hij leuk vindt, bespreekt dit met zijn familie, zij treffen voorbereidingen voor het huwelijk en hij volgt de vrouw in kwestie een tijdje om haar leefpatroon te leren kennen en er zo achter te komen waar hij haar het beste kan kidnappen. Vervolgens wordt de vrouw gekidnapt (zonder dat zij of haar familie ingestemd heeft met het huwelijk, vaak kent zij de man niet eens!), vastgehouden in het huis van de bruidegom totdat de bruiloft plaatsvindt en onder continue psychologische en vaak ook fysieke druk gezet om in te stemmen met het huwelijk. Vaak wordt zij voor het huwelijk al verkracht of tijdens de huwelijksnacht. En aangezien seks schaamte, betekent, want de vrouw is geen maagd meer, wordt zij vervolgens verstoten door haar familie en zal niet snel meer een andere man kunnen krijgen. Ontsnappen is vaak dus geen optie. In 2006 schreef Human Rights Watch nog een rapport waaruit bleek dat dit in Kirgizië veelvuldig voorkomt: ongeveer 40% van de vrouwen in de steden is op die manier getrouwd, tegen 60% tot 80% op het platteland. ‘Bride kidnapping’ komt overigens ook in andere landen in Centraal Azië voor, zoals Oezbekistan, Kazachstan, Turkmenistan e.d. Ook in andere opzichten zijn de Kirgiziërs minder liberaal dan dat het straatbeeld misschien zou doen denken: veel Islamitische Kirigiziërs drinken geen alcohol, praten graag over liefde e.d. maar een vriendje of vriendinnetje voor het huwelijk is uit den boze (vooral voor de vrouwen uiteraard) en het is ons nog niet helemaal duidelijk of vrouwen blijven werken na hun huwelijk. Wel zijn onze klaslokalen gevuld met jonge, ambitieuze en vaak hoogopgeleide studenten. Toch is het voor ons erg moeilijk om over culturele zaken als ‘bride kidnapping’, alcohol en bv. zaken gerelateerd aan seks te praten (wat nog wel eens lastig is als je woorden uit Engelse tekstboeken uit moet leggen), omdat veel van deze studenten waarschijnlijk zelf ook het product zijn van een bride kidnapping (vandaar dat we de UN en Human Rights Watch reports moeten raadplegen ;)). Ondanks het feit dat de vrouwen er dus erg modern en sexy bijlopen, is het dus niet gezegd dat zij ook daadwerkelijk veel vrijheden hebben.

Het volgende puzzelstuk is het ‘tempo’ van de inwoners van Bisjkek: men is ongekend relaxed. Hoewel de economie veel groei doorgemaakt lijkt te hebben de afgelopen jaren en het land politiek gezien ook zeker niet stil heeft gestaan (zowel in 2005 als in 2010 zijn er grote revoluties geweest, waarbij helaas ook vele doden gevallen zijn), is men rustig, kalm en in één woord ‘relaxed’. Het tempo van de voetgangers lijkt zo langzaam dat ze eerder achteruitgaan dan vooruit lijken te komen, men praat rustig en we hebben nog niemand gezien die haast heeft. Ook auto’s rijden vrij langzaam en het verkeer is vrij kalm. Op straat zie je regelmatig mensen die gewoon ‘staan’. Gisteren zaten we in een cafeetje, waarvoor een (welvarend uitziende!) man twee uur lang nog geen 10 cm naar voren, achteren en opzij bewogen heeft. Beetje naar links, beetje naar rechts, steentje naar voren verplaatsen met je schoen, steentje naar achteren verplaatsen, etc. Het idee dat mensen twee jaar geleden nog massaal hebben staan demonstreren lijkt dan ook ondenkbaar. 7 april is de herdenkingsdag van deze laatste revolutie in 2010. Een bijzondere gebeurtenis voor ons was dan ook de onthulling van het monument dat de slachtoffers van deze revolutie herdenkt. Mensen waren op straat gezamenlijk aan het bidden (mannen en vrouwen door elkaar!). Het vragen naar de revolutie bij collega’s leverde echter weer hele andere beelden op: ‘Ja, eerlijk gezegd, alweer een revolutie…ik bedoel, in 2005 hadden we er ook al één, het is toch belachelijk om 2 nationale feestdagen in te lassen omdat we zo vaak een revolutie hebben?’. En dit, terwijl zij tegelijkertijd vertellen ontzettend bang te zijn geweest, omdat de scherpschutters vanaf de daken van gebouwen willekeurig mensen neerschoten. De president die na de revolutie van 2005 aan de macht kwam, is in 2010 namelijk weer afgezet gedurende deze revolutie. Nu lijkt het redelijk rustig te zijn in Bisjkek, hoewel er nog wel onlusten zijn in andere steden, omdat men bang is voor militante Islamitische groeperingen.

Daarnaast zijn er nog een heleboel kleine en grotere puzzelstukjes die we nog in de puzzel hopen te kunnen leggen op den duur: wat te denken bijvoorbeeld van de grote Amerikaanse legerbasis in Bisjkek (sinds 2001, 1000 militairen, een huur van $ 63 miljoen per jaar), gebruikt voor Amerikaanse anti-terreuracties tegen Afghanistan én de aanwezigheid van een Russische legerbasis? Wat voor gevolgen heeft het dumpen van uranium in Kirgizië door de Sovjets gedurende de Sovjet-overheersing op het land? Maar ook kleine dingetjes als: waarom staan er in de verschillende parken mannetjes met een opstelling van (levende!) pauwen, konijntjes en witte duiven waar mensen mee op de foto kunnen? Hoe kunnen al die grote supermarkten en shopping malls overleven als iedereen slechts aan window shopping doet? En: waarom is Bisjkek ‘the city that smiles by day’, maar die donker en gevaarlijk is zodra de zon onder gaat?

Tot zover onze inzichten in de puzzel ‘Kirgizië’. Nog genoeg te ontdekken dus! We zijn al begonnen met lesgeven, en zullen hier de volgende keer meer over schrijven (deze blog is al lang genoeg ;)). Ook hopen we dit weekend onze eerste heuse bergtrip te gaan maken, hopelijk met een overnachting in een traditionele yurt. We hebben het naar onze zin dus en het Kirgizische rustige tempo bevalt voorlopig ook prima ;).

Hopelijk gaat alles goed met jullie! Blijf mailen/Facebooken a.u.b., ook als je niet meteen een reactie krijgt…we vinden het even goed ontzettend leuk om te lezen!

Marius en Wendela